Dil endüstrisi COVID-19’un ağır bir darbe bıraktığı binlerce sektörden sadece biri. Fuar ve organizasyonların teker teker askıya alındığı Şubat ayından itibaren, insan temasının söz konusu olduğu tüm etkinlikler hayatımızdan koşarak ayrıldı. Video konferans hizmeti veren çevrimiçi toplantı platformlarının bir anda hızla yükselişe geçmesi uluslararası kesintisiz iletişimin demirbaşı uzaktan simültane çeviriyi (RSI) uyuduğu yerden kaldırıp, bir süre sanal biçimde icra edilecek olan çok dilli toplantıların fitilini yaktı.
Sözlü çevirideki mecra değişimine çok şaşmamalı, zira uzaktan çeviri yıllardır varlığını öyle ya da böyle kulağımıza iliştirmişti. Telefon çevirisi (over-the-phone interpreting) hizmeti talepleriyle başlayan süreç, iletişim teknolojilerinde son 15 yıllık trendiyle birlikte hayatımıza giren video-konferans ortamlarının çok dilli iletişim gereksinimi sebebiyle yerini video remote interpreting’e (uzaktan video konferans çevirisi) bıraktı.
Pandemi zaten yıllardır tartışmaların ortak konularından biri olan uzaktan çeviriyi yeniden doğuran bir şey değildi. Fakat farklı sebeplerden yeni perspektifler doğurdu. Eskiden sadece bir seçenek halinde olan uzaktan çeviri, tüm paydaşların asıl gündemi haline geldi. Kriz ayrıca sanal konferans hizmeti veren şirketlerin vitrinlerindeki hizmetleri cilalayarak satışa çıkarmasına imkan tanıdı. Dil hizmeti sağlayıcıları, sözlü çeviri hizmetine ihtiyaç duyan kuruluşlar ve konferans tercümanları pandeminin yarattığı şoktan kurtulup bu yeni gerçekliğe ayak uydurmak için çeşitli çözümlere yöneldiler.
Günlük 300 milyon kullanıcısıyla piyasanın tek taçlı lideri Zoom, birbirleriyle amansız bir rekabete giren diğer video-chat platformlarına uzaktan el sallıyordu. Şu an yarışı önde götüren Zoom, çok dilli toplantılarda simültane çeviri fonksiyonuyla uzaktan çeviride tercih listesinin başında yer alıyor. Ancak VoiceBoxer, Interactio, Interprefy, Kudo, Olyusei, ZipDX ve daha birçok platform da pastadan pay alanlar arasında. Henüz sözlü çeviri fonksiyonlarını yeni yeni uygulamaya sokan Webex, Microsoft Teams, Skype, Discord, GotoMeeting gibi platformlar da yarışta yok değil.
Sosyal medya aracılığıyla bir araya gelen çevirmenlerin pandemi durumundaki dayanışmasının ağ iletişimi de göz ardı edilmemesi gerekir. Gürültü engelleyici uygun kulaklık tavsiyesinden, kullanılan video konferans platformundaki ayarlara; platform eğitimlerinden, profesyonel bir çeviri hizmeti için donanım önerilerine kadar sayısız içerik sayısız etkileşim aldı. Gelişmeleri yakından takip eden Uluslararası Konferans Tercümanları Derneği (AIIC) meslektaşlara 2019’da yayınlanan uzaktan çeviri kılavuzuna uyma çağrısını yaptı. Öte yandan, Türkiye Konferans Tercümanları Derneği (TKTD) işverenlerin uzaktan çeviriyi tercih etmeleri durumunda gereksinimler konusunda aydınlatıcı bir kaynak olan bu belgeyi çevirerek, çalışma koşullarına uzaktan çeviriye dair bir madde ekledi. Uluslararası Çeviri Enstitüsü (ITI) hem çevirmen hak ve yükümlülüklerinin altını çizen hem de profesyonellerin dikkat etmesi gereken noktalara vurgu yapan bir açıklama yayınladı.
Emeğin asla sömürülmediği bir meslek ortamı inşa etmek her paydaşın göreviyken, “uzaktan çeviri çevirmene daha az para ödemeyi mi gerektiriyor?” gibi sorulardan kaçınmak en iyisi. Uzaktan çeviri, çevirmenlerin yeni beceri alanları oluşturmasına vesile olsa da kısıtlı sayıda çeviri kanalı olması (Zoom), kabindaşların birbirlerini duyamaması, telif ve güvenlik problemleri, düşük ses kalitesinin yol açtığı anlama güçlüğü, ergonomi yetersizliği ve çeşitli bağlantı problemleri uzaktan çeviride kendini belli eden sorunlardan yalnızca bazıları. Keza çevirmenin yapması gereken teknik yatırım ve müşterilerin kaliteli çeviri hizmeti için bu teknik altyapının elzem olduğunun farkına varmaması işin cabası. Çevirmen akustik şok gibi sağlık risklerini de üstleniyor ayrıca. Bahsi geçen platformların çoğunun çevirmenler için yönlendirici bir rehberinin olmaması nedeniyle bu konuda çevirmenlerin kendi iş sağlığı güvenliği tedbirlerini bizzat almaları bekleniyor. Müdahele imkânının kısıtlı olması yüzünden çevirmen ayrıca kimi zaman toplantının teknik moderasyonunu da yönetmek durumunda kalabiliyor. Nitekim çevirmene normalde olduğu gibi sanal platformda destek verecek teknik bir sorumlu gereksinimi mesleki standartlarda da hemen hemen yerini almış durumda. Bu da çok dilli ve ciddi toplantılardan önce iyi bir hazırlık yapılması gerektiğini gösteriyor. Dolayısıyla işveren cephesinde onlara bu ayrıntıları ve farkındalığı aşılayacak bir eğitimin ihtiyacı ortaya çıkıyor. Çevirmenin üzerindeki bilişsel yük çok farklı katmanlarda ve ağırlıkta olabiliyor. Hal böyleyken, üstelik işverenin seyahat giderleri gibi masraflardan kurtulduğu bir gerçekken, çevirmenin daha düşük ücret almasını beklemek mesleğin itibarı için yapılacak en büyük hatalardan biri.
Mesleki yönden, çevirmenlerin yeni problem çözme becerleri geliştirecekleri ve müşterilerle eskiden olduğundan daha farklı bir şekilde iletişim kuracakları aşikâr. Hem profesyonellerden hem de mesleki kuruluşlardan çıkan ortak mesaj, hiçbir video konferansın yüz yüze yapılan konferansın yerini tutamayacağı gibi, hiçbir uzaktan çeviri çözümünün de çevirmenin fiziksel olarak bulunacağı bir iletişim ortamının yerini tutamayacağı yönde. Lakin yine de uzaktan çevirinin kullanım sıklığı salgın öncesinden daha farklı olacak gibi görünüyor.
SÖZLÜ ÇEVİRİ EĞİTİMİNE NASIL YANSIDI?
Bu mecra değişikliğinin mesleki yaşamda olduğu gibi eğitimde de “yeni normal” yaratacağını bilmek için müneccim olmaya gerek yoktu. Dünyanın geldiği bu noktada toplumun dijitalleşmeyle yaşadığı hızlı boğuşma, son 10 yıldır dillerimize yerli yersiz pelesenk olan bilgi toplumu olma gerekliliğinin ve yirmi birinci yüzyıl yetkinliklerinin belki de en önemlisi olan dijital okuryazarlığın tekrarlayan tezahürüydü. Türkiye’deki altyapı problemleri, bilgi ve iletişim teknolojilerine (BİT) erişimde yaşanan eşitsizlik ve beraberinde gelen potansiyel sayısal uçurum şöyle dursun, meselenin eğitim boyutunda, sözlü çeviri eğitiminin nasıl uygulanacağına yönelik soru işaretleri de oluştu. Salgının ayak sesleri duyulur duyulmaz alandaki sözlü çeviri eğitmenleri çoktan “Interpreter Trainers Blundering Through Online Teaching in a Pandemic” adlı grupta dayanışma içinde toplanmıştı bile. COVID-19 sebebiyle zorunlu hale gelen çevrimiçi eğitim gereksinimi, eğitmenleri öğrencilerin edinç ve becerilerini gerçek sınıftaki gibi icra edebilecekleri ortamlar ve kullanıcı dostu arayüze sahip bir video-konferans platformu aramaya itti. Hızla talep artışı yaşayan ve sayıları azımsanamayacak düzeyde olan platformlar bu arayışa belli bir yere kadar cevap verir nitelikteydi. Söz konusu sınav olduğunda, TheInterpretingCoach kurucusu ve konferans tercümanı Sophie Llewellyn Smith haftalık olarak yürüttüğü webinarlarla sözlü çeviri eğitimcileri için bilgilendirme ve dayanışma etkinlikleri düzenledi.
Senkron dersler için kabin adabı, kabin içi yöntem ve araçların doğru ve etkin kullanıldığını denetleme, partner koordinasyonu gibi değerlendirme ölçütleri eğitmenler için Kaf dağının ardında kalmıştı elbette. Ancak akıcılık, bütünlük, mesaj tutarlılığı, mantıksal bağdaşıklık, terminoloji kullanımı, üslup, duraklamalar, nefes kontrolü, hız, dilsel doğruluk gibi ölçme ve değerlendirme kriterleri açısından sözlü çeviri eğitimi müfredat çerçevesinde yeterli bir düzeyde ilerleme olanağı bulabiliyordu.
Diğer yandan bu iş, etkin ve açık bir şekilde iletilmesi gereken geri bildirimler olmadan yürümezdi elbette yürümezdi. Bu noktada da temel gereksinim, öğrencilerin bireysel performansına göre değerlendirilebildikleri, eğitmenlerin ve/veya öğrencilerin ilerlemeyi takip edebilecekleri ve daha anlaşılır bir yapıda geri bildirim sağlayabilecekleri platformlardı. TechForWord’a göre AirTable, Audacity, Google Forms, Survey Monkey gibi form oluşturma platformları veya görsel-işitsel geri bildirim verebilecekleri GoReact gibi çevrimiçi platformlar bu gereksinimi karşılamak için biçilmiş kaftan.
YA GELECEK?
Salgın sonrasında deneyimleyeceğimiz “yeni normal” ortamda uzaktan çeviri belki de hibrit çözümlerle sayısı giderek artacak kısa süreli toplantıların yeni favorisi olacak. Toplumsal hayatta şartlar eski haline dönse de uzaktan çeviriye olan talep pandemi sırasında yaşadığı talepten çok da az olmayacak. İnsan sağlığına tehdit oluşturabilecek tüm uygulamaların, gerek havayolu yolcu taşımacılığı ve lojistikte, gerek bürokraside geçirdiği paradigma değişiminden çeviri de bir nebze olsa etkilenecek. Belki de sağlık kuruluşları, mahkemeler ve bazı kamu kurumları pandemi sonrasında da tercihlerini uzaktan çeviri çözümlerinden yana kullanacak. Kaliteli çevirmen/platform arayışları ise yine devam edecek. COVID-19 sadece küçük bir kilometre taşı. Çevirmenlerin uzaktan endüstrileştirilme süreci bize gelecekte çalışma şartları ve arz/talep dengesi hakkında çok şey söylettirecek.
