Ayşe Selen anısına düzenlenen 1. Tiyatro ve Çeviri Günleri’nin 3. Oturumu 27 Aralık 2020 tarihinde Zoom platformu üzerinden çevrimiçi olarak ve eşzamanlı Youtube canlı yayını ile gerçekleştirildi.
“Alternatif ve Amatör Tiyatrolar ve Tiyatro Çevirisi Yayıncılığı” konusunun ele alındığı bu haftaki etkinlik, Dr. Öğretim Üyesi Başak Ergil moderatörlüğünde, çeviri tiyatro ve yayıncılığı konusunda uzun yılların birikimi ve deneyimine sahip iki önemli ismi, Ayşan Sönmez ve Fırat Güllü’yü konuk etti.
Etkinliğin içeriğinden bahsetmeden önce, bu iki değerli çeviri tiyatro yayıncılığı emektarının kimler olduğunu kısaca tanıyalım: Boğaziçi Üniversitesi Felsefe Bölümü mezunu olan Ayşan Sönmez, tiyatro ve tarih eğitimi almıştır. Mimesis dergisinde ve internet sitesinde pek çok çevirisi yayınlanmış ve derginin yayına hazırlık aşamalarında rol almıştır. Ayrıca BGST yayınlarından çıkan bazı önemli eserlerin çevirmenliğini üstlenmiş ve yayına hazırlanmasında rol almıştır. Şu anda, Paris 8 Üniversitesi Fransız Jeopolitik Enstitüsü’nde Osmanlı Modern Ermeni Tiyatrosu üstüne doktora tezini yazan bir akademisyen olmasının yanı sıra, profesyonel çevirmenlik kariyerini de sürdürmektedir.
Etkinliğin diğer konuğu olan Fırat Güllü ise, Boğaziçi Üniversitesi Tarih bölümü mezunudur. Tiyatroya Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları’nda başlayan Fırat Güllü, BOÜ bünyesinde oyunculuk, eğitmenlik ve reji sorumlulukları almıştır. Mezuniyeti sonrası Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu’na katılmış ve Tiyatro Boğaziçi’nde çeşitli projelerde oyuncu ve reji sorumlusu olarak rol almıştır. Çeşitli çeviri ve araştırmaları Mimesis Tiyatro Çeviri ve Araştırma Dergisi’nde yayınlanmıştır ve şu anda dergiyi yayına hazırlayan grubun bir üyesidir. Vartovyan Kumpanyası ve Yeni Osmanlılar adlı çalışması BGST yayınevi tarafından yayınlanmıştır. Ayrıca Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi ve BGST yayınları tarafından yayınlanan pek çok önemli eserin çevirmenlerindendir. Yüksek lisansını Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Modern Türkiye Araştırmaları Enstitüsü’nde yapmıştır. İngilizce olarak kaleme aldığı “System Crises and Theatre in the Ottoman Empire” başlıklı yüksek lisans tezini Türkçeleştirme ve kitap haline getirme çalışmasına devam etmektedir.
Tiyatro ve çeviri alanındaki çok sayıdaki çalışma ve faaliyetlerini özetlemekte zorlandığım bu iki değerli isimle gerçekleştirilen söyleşide, Türkiye tiyatrosunun kendi sesini arayışında alternatif tiyatrolar ve çeviri tiyatro yayıncılığı, Mimesi Dergisi, Mimesis Kitaplığı ve BGST Yayınları tiyatro serisi örnekleri üzerinden tartışıldı.
Fırat Güllü konuşmasında, alternatif tiyatroların oto-didakt yönelimleri açısından bir öğrenme süreci olarak çevirinin rolüne dikkat çekti. Tercüme Bürosu’nun kurulması ile hız kazanan Batılı eserlerin dilimize kazandırılmasının, Türkiye’deki aydın kesimin oluşumunu hızlandırdığını belirten Güllü, aydın kesimin oto-didakt bir gelenek içinde yetiştiğini ifade etti. Çeviri tiyatro geleneği oluşturmanın zorlu bir görev olageldiğini ve tarihte kimi zaman yayınların sürekliliğinin sağlanamadığını belirterek; bu durumun maddi olanaksızlıklar, dönemin siyasal iklimi ve ifade özgürlüğü ile ilişkili nedenlerle ortaya çıktığını belirtti. Çeviri tiyatronun, farklı dillerde yazılmış eserleri Türkçe’ye kazandırarak, geniş halk topluluklarının erişimine açık hale getirmesi yönüyle toplumsal işlevine sahip olmasının yanı sıra, tiyatro literatürünü zenginleştirme rolüne ve içinde bulunulan dönemin tiyatro ile ilgili merak edilen konularını ve sorunsallarını mercek altına alarak, bunlara ışık tutma rolüne sahip olduğunu ifade etti. Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerinin ortak girişimi ve çabasıyla 1989 yılında yayınlanmaya başlanan ve 30 yılı aşkın süredir yayınlanmaya devam eden Mimesis Tiyatro Çeviri ve Araştırma Dergisi’nin ortaya çıkışında ve tüm yayın serüveni boyunca devam eden kolektif anlayışın önemini vurguladı.
Akademik çalışmalarını sürdürdüğü Paris’ten bağlanarak söyleşiye katılan Ayşan Sönmez ise konuşmasında, kültürel çoğulcu bir perspektiften bir diyalog aracı olarak tiyatro ve çeviri tiyatronun önemi konularına ağırlık verdi. Sönmez, dünya klasikleri çevirileri konusunda önemli bir birikimi olan Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu’nun, yeni bir arayış içerisine girerek, Türkiye’deki kültürel çoğulcu tiyatro geleneklerini ve pratiklerini araştırmaya başladığı belirtti. Türkiye’de kültürel çoğulcu tiyatro ile kastedilenin en basit şekilde “Türkiye’de konuşulan dillerle yapılan tiyatro, performans, oyun yazımı ve araştırmalar” olarak düşünülebileceğini ifade eden Sönmez, bu anlayış çerçevesinde Lazca, Kürtçe, Ermenice, Arapça ve Çerkezce gibi Türkiye’de konuşulan dillerde tiyatro faaliyetleri gerçekleştiren pek çok tiyatro topluluğu ile diyalog kurduklarını ifade etti. Bu diyaloglar sayesinde oraya çıkan söyleşi, sahneleme ve panellerin, hemen hemen her yıl düzenlenen İstanbul Amatör Tiyatrolar Günleri etkinlikleri kapsamında seyirciyle buluştuğunu; bu söyleşilerin ve kaleme alınan ilgili yazıların Mimesis Dergisi’nin 13. Sayısından itibaren okuyucuyla buluştuğunu belirtti. Yayınların Ermeni Tiyatrosu’na geniş yer ayırdığını, bunun nedeninin ise çoğu çevrenin kabul ettiği üzere, Ermenilerin Osmanlı’da tiyatronun kurucusu rolünde olmaları olduğunu ifade etti. Çevirinin “erişmek ve erişilebilir kılmak” rolüne vurgu yapan Sönmez, kültürel çoğulcu tiyatro anlayışının, Türkiye’de konuşulan dillerin ve kültürlerin varlıklarını sürdürmeleri açısından önemli olduğunu belirtti.
Moderatör rolünü üstlenen Başak Ergil, çeviri alanında çalışan insanların çok dilliliğe olumlu bakmaları ve kucaklamaları gerektiği yorumunda bulunarak; kültürel çoğulcu tiyatro anlayışına katkıda bulunacak çalışmaların artması gerektiğini, bunu hayata geçirebilmek için en iyi yerlerin üniversiteler olduğunu ve gelişen teknolojinin de bu anlamda destekleyici geniş olanaklar sunduğunu ekledi.
Katılımcıların sorularıyla devam eden söyleşide ön plana çıkan kültürel çoğulculuk ve kolektivizm konularını daha iyi ve bütünlüklü bir bakış açısıyla ele alabilmek için, bu etkinliğin önceki haftalarda gerçekleştirilen diğer iki etkinliğin devamı niteliğinde olduğunu bilmek önem kazanıyor. 1. Tiyatro ve Çeviri Günleri kapsamında düzenlenen etkinliğin birinci oturumunda, kültürel çoğulculuk ve kolektivizm başlığı Cüneyt Yalaz ve Cüneyt Uzunlar’ın değerli katılımlarıyla tartışılmış, etkinliğin ikinci oturumunda ise, konunun bir diğer yönü olan Çeviri Tiyatro Okuryazarlığı, Dr. Öğretim Üyesi Başak Ergil tarafından ele alınmıştı. Konuyla ilgilenen takipçilerimiz iki oturumun da kayıtlarına Youtube üzerinden ulaşabilir.
Yazan: Seda CAN
